براساس ابلاغیه مورخ 22 دیماه 1392 سازمان بورس و اوراق بهادار و به منظور اجرای مصوبه مورخ 27/06/1390 مجمع عمومی سالانه سازمان حسابرسی «کلیه شرکتها و نهادهای مالی ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار در تهیه صورتهای مالی که از تاریخ 01/01/1392 و بعد از آن شروع می شود، مجاز به تهیه صورتهای مالی مبتنی بر استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی IFRS میباشند.» و همچنین از سال 1395 شرکتهای بزرگ پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ملزم به تهیه صورتهای مالی مبتنی بر استانـداردهای بیـن المللی گـزارشگری مالی IFRS هسـتنـد.
استانـداردهـای گـزارشگری مـالـی بیـن المللــی IFRS اســتانـداردهــایی جهانی، یکسان، با کیفیت بالا، فهمپذیر و لازم الاجرا برای گزارشگری مالی اند که نهاد تدوین کننده استاندارد زیر نظر بنیاد استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی، یـعنـی هیئـت استانـداردهـای حسابداری بین المللی (IASB) وضع میکند. درباره مزایای استفاده از استانداردهای گزارشگری بین المللی میتوان گفت با پذیرش IFRS، یک شرکت میتواند صورتهای مالی خود را با اصول مشابه شرکتهای رقیب خارجی ارائه کند. در نتیجه قابلیت مقایسه بین اطلاعات این شرکتها وجود دارد و علاوه بر آن شرکتهای مادری که شرکتهای تابعه آنها در کشورهایی فعالیت دارند که IFRS را پذیرفته اند قادر خواهند بود تا یک زبان مشترک حسابداری داشته باشند. همچنین بهکارگیری IFRS مـیتـوانـد برای شرکـتهـایی که قصـد افـزایش سـرمــایه گـذاری خـارجـی خود را دارند، سـودمـند باشـد.
امروزه شاهـد تلاشهای روزافزون برای هماهنگسازی استانداردهای حسابداری در سطح بین المللی هستیم. در دنیای امروز، بین المللی شدن بـازارهای سرمـایه و افـزایش روزافـزون سـرمـایه گـذاری هـای مشـترک چـندملیتی در کـشورهای مختلف، ضـرورت مـربوط بودن، به هنگام بودن و قابل مقایسه بودن اطلاعات و گزارشهای مالی چندملیتی را دوچـندان کـرده اسـت. دلیل اقتصادی اولیه در مورد مـطلوب بودن هـماهنگسازی حسابداری این است که تفاوتهای مهم در شیوه هـای حسـابـداری به عنوان مـانعی برای سرمایه گذاران در استفاده مؤثر از سرمایه است. در اکثر جوامع، استانداردهای حسابداری در بیشتر موارد مشابه هم هستند. با این حال، تاکنون یکپارچه سازی آنها در تمام دنیا عملاً امکانپذیر نشده است، زیرا تدوین استانداردهای حسابداری از شرایط محیطی و اقتصادی هر جامعه متأثر میشود.
استفاده از استانداردهای حسابداری جـامـعـه ای که در آن بـازار سـرمـایه، از کارآمدی لازم برخوردار بوده و مالکیت بخش خصوصی در صنایع رشد کرده و تفکیک مالکیت از مدیریت به طور نسبی صورت گرفته، در جامعه ای که بازار سرمایهی آن ضعیف، و تمرکز مالکیت در دستان دولت است و تفکیک مالکیت از مدیریت به طور محتوایی وجود ندارد، احتمالاً نمی تواند کاملاً سودمند باشد. نهاد تدوینکنندهی استانداردها باید همواره استانداردهایی وضع کند که بین خواستههای گروههای مختلف ذینفع نوعی تعادل و توازن برقرار سازد. برـای اینکه یک اسـتاندارد، از دیدگاه تصمیمگیری، سودمند واقع شود باید به اطلاعات ارائهشده در گزارشهای مالی، معیار سنجش، و تحقیقات تجربی انجام شده در بازار سرمایه توجه کرد. گذار از اصول حسابداری ملی کشورها به استانداردهای گـزارشـگـری مـالی بیـن الـمللـی یکی از سنگینترین مباحث مطرح شده در دنیای تجاری است. همانگونه که بیان شد انتظار میرود این گذار مزایایی همچون یکنواختی گزارشگری، ارتقای رقابت جهانی و بهبود شفافیت گزارشگری مالی را به دنبال داشته باشد. با وجود آنکه بسیاری از کشورهای جهان در حال حاضر گزارشگری بر اساس استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی را پذیرفته اند (بر اساس آمار منتشر شده در سایت www.ifrs.org تا سال 2015 تعداد 138 کشور در جهان پیروی از استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی را پذیرفته اند و جالبتر اینکه هفت کشور در خاورمیانه هم اکـنون از این اسـتانـداردها پیـروی میکـنند.) برخی از کـشورهـا به بررسی دقیق آثار این رویداد از منظرهای اقتصادی و کیفیت گـزارشـگری مـالی پرداخـتهاند و ترجیح دادهاند شتابزده به جرگه ی استفاده کنندگان از این استانداردها نپیوندند.
مجاز بودن شرکتها از ابتدای سال 1392 به ارائهی صورتهای مالی طبق استانداردهای بین المللی شاهد استقبال چندان شرکـتهـای بورسی برای این موضوع نبودهایم و حال با توجه به قید الزام از سال 1395 پرسشهای زیر قابل طرح است:
1. تعریف دقیق شرکتهای بزرگ که ملزم به ارائه ی صورتهای مالی خود بر اساس استانداردهای بین المللی گزارشگری مالـی اند چیست؟ و این شـرکـتها چند درصد سهم بازار را تشکیل میدهند؟
2.شرکـتهـای بزرگ مـعمـولاً دارای تعداد زیادی شرکت وابسته نیز هستند، در نتیجه برای تهیهی صورتهای مالی تلفیقی شرکتهای بزرگ لازم است که تمام زیرمجموعه های آن شرکت نیز صورتهای مالی خود را با استانداردهای IFRS تهیه کنند و این درعمل تسری این الزام به سایر شرکتهای نه چندان بزرگ و در نتیجه به تقریباً کل بازار سرمایه نیز خواهد بود و با این وصف آیا برای شرکتهای کوچکتر هم اکنون صرفه ی اقتصادی و توان فنی برای استفاده از این استانداردها فراهم است یا خیر؟
3.برای ارائه ی اطلاعات مقایسه ای در صورتهای مالی سال 1395 عملاً اطلاعات مربوط به صورتهای مالی سال 1394 نیز مـیباید بـراسـاس اسـتانـداردهـای بیـن المللـیIFRS تهیه شود؛ به عبارت دیگر این الزام از امسال نیز وجود دارد. آیا تا کنون شرکتی در این راستا گامی برداشته است؟
4.با تـوجـه به ایـن الـزام آیا مـنابـع مورد نیاز از جمله ترجمه ی استانداردها و دستـورالعمـلهای اجـرایی و کـلاسهـای آموزشی به تعداد کافی وجود دارد؟
الف:در سطح مفاهیم کلی: تدوین کنندگان IFRS برای بالا بردن شرایط سازگاری استانداردها با شرایط کشورهای مختلف بیشتر بر اصول و مفاهیم کلی تأکید کرده اند در حالیکه استانداردهای حسابداری جاری متناسب با مقتضیات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران بوده و حاصل سالها مطالعه در محیط اقتصادی ایران است و بیشتر به جزییات پرداخته اند.
ب:در سطح استانداردهای حسابداری:
به عنوان مثال در صورت جریان وجه نقد تفاوت استاندارد ایران و استاندارد بین المللی بدین شرح است: الف. تفکیک «بازده سرمایه گذاریها و سود پرداختی بابت تأمین مالی» و «مالیات بر درآمد» از سایرسرفصلهای اصلی برای ارائـهی مستقل. ب . عدم شمول اقلام معادل وجه نقد در تعریف وجه نقد. و یا در خصوص دارایـیهای ثـابـت: بـراسـاس اسـتانــدارد بینالمللی حسابداری شماره 16، تجدید نظر در ارزش باقیمانده لازم است. چنانچه ارزش باقیماندهی یک دارایی با مبلغ دفتری آن برابر شود، فرایند مستهلک کردن دارایی متوقف میشود. کمیتهی تدوین استانداردهای حسابداری ایران با توجه به مشکلات تعیین ارزش باقیمانده در هر دورهی مالی و احتمال دستکاری هزینهی استهلاک، تجدیدنظر در ارزش باقیماندهی دارایی را نپذیرفت و در نتیجه مبلغ استهلاکپذیر باید بر مبنای ارزش باقیماندهی برآورد شده در زمان تحصیل تعیین شود. یا در مورد روش محاسبهی استهلاک در استاندارد حسابداری شماره 11 سه روش خط مستقیم، نزولی و روش مجموع آحاد در نظر گرفته شده است که طبق مفاد مادهی 151 قانون مالیاتهای مستقیم، داراییها طبقهبندی میشود و برای هر طبقه روش خاصی از استهلاک در نظر گرفته میشود در حالی که در IFRS ، محاسبهی استهلاک بر اساس برآوردهای واقعی انجام میشود. یا طـبق مفاد استاندارد بینالمللی حسابداری شماره 24 با عنوان افشای اطلاعات اشخاص وابسته ویرایش 31 مارس 2004 شرکتها باید حقوق و مزایای مدیران را در صورتهای مالی افشا کنند.
حتی در برخی موارد معادلی در استانداردهای حسابداری ایران برای استانداردهای بین المللی موجود نیست. به عنوان نمونه IFRS2 پرداختهای مبتنی بر سهام، IFRS6 اکتشاف و ارزیابی منابع معدنی، IFRS7 ابزارهای مالی: افشا، ISA 29 گزارشگری مالی در اقتصادهای با تورم حاد و….
5.نبود تعداد کافی کارشناسان مالی توانمند در استفاده از استانداردهای بینالمللی IFRS در سطح اجرایی و در شرکتهای فعال در ایران.
6.با در نظر گرفتن شرایطی که یک شرکت ملزم به رعایت آن در رسیدن به صـورتهـای مـالی برمـبنای IFRS است، مشخص میشود که باید کلیهی رخدادهای مالی بار دیگر با رویکرد IFRS مورد «قضاوت حرفهای» قرار گرفته و بار دیگر ثبت شوند، هرچند که احتمال دارد بسیاری از این رخدادها به دلیل شباهتهای بین دو استاندارد دارای ثبت مالی یکسانی باشند، و این امر هـزینه های سنگینی بر شرکتها تحمیل خواهد کرد.
7.اگرچه این کار سبب کاهش هزینه های خارجی گسترده دارند، اما هماهنگ سازی استانداردهای گزارشگری هزینه های زیادی را بر شرکتهای کوچک تحمیل میکند. در حالی که این شرکتها نیازی به ارائهی اطلاعات بر اساس استانداردهای خارجی ندارند.
8.یکی از مشخصه های اصلی استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی حجم قابل ملاحظهی استفاده از ارزش منصفانه است. چگونگی استفاده از ارزشهای منصفانه و اطلاعات در دسترس در این زمینه از چالشهای پیش رو در این زمینه است.
با توجه به موارد مطرح شده به نظر مـیرسد در زمینـه حـرکت به سـمت گزارشگری طبق استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی IFRS باید جلسات متعددی با حضور سازمان بورس و اوراق بهادار، سازمان حسـابرسی، جـامعـهی حسابـداران رسمی ایران و شرکتهای بورسی برگزار شده و با ارائهی برنامه و راهکاری روشن و تعیین صحیح دورهی گذار، این اقدام را به ثمر رساند.
منابع